Strategaethau Ymddygiad Cadarnhaol

Mae pob ymddygiad yn gyfathrebu. Defnyddir ein hymddygiad i gyflawni un o bedair prif swyddogaeth:

1. Mynediad at rywbeth corfforol (e.e. tegan neu bisged)
2. ddianc
3. Yn eisiau sylw
4. Ceisio ysgogiad synhwyraidd

Rhieni/gofalwyr yw’r arbenigwyr ar ymddygiad eu plentyn ac felly nhw yw’r bobl orau i nodi pa swyddogaeth sy’n debygol o fod yn rheswm dros ymddygiad y plentyn. Ar ôl nodi hyn, gellir rhoi ymyriadau ar waith wedyn i gefnogi’r ymddygiad. Mae hyn yn golygu bod yn rhagweithiol cyn i ymddygiad waethygu a chyrraedd pwynt argyfwng.

Bydd bod yn ymwybodol o arwyddion a sbardunau eich plentyn hefyd o fudd wrth gefnogi ymddygiad sy’n herio.

Dyma’r arwyddion rhybudd cynnar – arwyddion corfforol neu ymddygiadau sy’n newid, gallai nodi ymddygiad heriol fod ar ei ffordd.

Er enghraifft: gallai eich plentyn fynd yn goch yn ei wyneb neu ddechrau cerdded yn ôl ac ymlaen. Efallai y byddant yn newid tôn eu llais neu’n mynd yn fwy cynhyrfus. Mae ailadrodd pethau (geiriau neu ymddygiadau) ac ystumio yn gyffredin hefyd.

Efallai y byddai’n werth nodi pa arwyddion y mae eich plentyn yn eu dangos fel y gallwch fod yn ymwybodol y gallai fod angen i chi ddefnyddio technegau tawelu (gweler yr adran nesaf) i leihau eu pryder cyn iddo ‘ffrwydro’.

Dyma ‘achosion’ yr ymddygiad heriol. Gall y ffordd rydyn ni’n teimlo a’r pethau sy’n digwydd i ni, ac o’n cwmpas, newid y ffordd rydyn ni’n ymddwyn. Rydym yn gwahanu’r digwyddiadau hyn yn sbardunau araf a sbardunau cyflym.

Sbardunau araf – dyma’r pethau sy’n digwydd yn y cefndir ac maen nhw’n aml yn dechrau amser hir cyn yr ymddygiad heriol. Mae sbardunau araf yn gwneud ymddygiad heriol yn fwy tebygol o ddigwydd oherwydd eu bod yn achosi i bobl beidio â theimlo ar eu gorau. Gall bod yn ymwybodol o sbardunau araf ein helpu i ddeall y gallai ein person ifanc weld pethau’n fwy anodd heddiw, ac efallai y bydd yn fwy tebygol o gyfleu hynny i ni drwy ymddygiadau sy’n ein hwynebu yn heriol.

Mae’r sbardunau araf yn cynnwys:

• Teimlo’n sâl
• Yn teimlo’n flinedig neu ddim yn cysgu’n dda
• Dim byd i’w wneud ers amser hir
• Teimlo’n llwglyd
• Ddim yn cael unrhyw sylw

Sbardunau cyflym – Fel y gallech ddychmygu, dyma’r sbardunau sy’n cael effaith ar unwaith ac sy’n digwydd yn llawer agosach at yr ymddygiad.

Mae sbardunau cyflym yn cynnwys:

• Cael eich anwybyddu
• Cael gwybod i wneud rhywbeth nad ydynt yn gwybod sut i’w wneud
• Digwyddiad yn cael ei ganslo
• Rhywbeth annisgwyl yn digwydd
• Cael gwybod ‘na’
• Mae sbardunau araf a chyflym yn cyfuno i achosi ymddygiad heriol.

Er enghraifft, os yw’ch plentyn yn teimlo’n sâl, heb gysgu’n dda ac yn llwglyd mae’n fwy tebygol o ymateb i sbardun cyflym fel hyn wedi cael gwybod nad yw eu cinio yn barod yn hytrach nag yw’n hapus ac wedi cysgu’n dda.

Mae’n bwysig meddwl pryd yw’r amser gorau i helpu’ch plentyn yn ôl i’w gyfnod tawel.

Yn rhy aml o lawer pan fydd y foment wedi mynd heibio ac mae’n ymddangos bod pethau’n dychwelyd i normal gallwn fod yn euog (nid yn fwriadol) o ddwysáu’r sefyllfa eto trwy geisio siarad am yr hyn ddigwyddodd neu ofyn cwestiynau fel:

• Wyt ti wedi tawelu nawr?
• Beth oedd hyn i gyd?
• Pam wnest ti hynny?

Er ei bod yn bwysig mynd i’r afael â’r ymddygiad, mae’n well gwneud hyn unwaith y bydd eich plentyn yn dawel.

90 munud yw’r amser bras y mae’n ei gymryd i gorff eich plentyn a’i synhwyrau ddychwelyd i ‘normal’ ar ôl digwyddiad. Efallai y bydd angen mwy o amser ar rai plant/pobl ifanc cyn iddynt deimlo’n hollol dawel.

Gall ceisio trafod/gwneud synnwyr o’r sefyllfa gyda’ch plentyn cyn iddo dawelu’n llawn arwain at gynnydd arall mewn ymddygiad yn aml.

Meddyliwch am thermomedr. Pan fydd eich plentyn ar frig y thermomedr, gall gymryd 90 munud i ddychwelyd i’r gwaelod ac yn ystod yr amser hwn gall pethau ymddangos yn fach fynd â’ch plentyn i’r dde yn ôl i’r brig.

Pethau i roi cynnig arnyn nhw:

Mae rhai strategaethau syml i roi cynnig arnynt gartref wedi’u rhestru isod. Mae gwahanol bethau’n gweithio orau i wahanol bobl. Ni fydd pob strategaeth yn gweithio i’ch teulu. Gall gymryd amser i addasu i strategaethau newydd felly rhowch gynnig arnynt am ychydig o amser cyn symud ymlaen i ddull arall.

• Tynnu sylw ac ailgyfeirio: mae hon yn strategaeth, a ddefnyddir cyn i’r plentyn/person ifanc gyrraedd pwynt berwi. Wedi’i ddefnyddio ar yr adeg briodol, gall technegau tynnu sylw helpu’r plentyn / person ifanc i anghofio am bethau y mae’n eu cael yn ofidus a gallant helpu i osgoi rhai o’r sbardunau cyflym hynny fel cael gwybod na. Mae hon yn strategaeth wych ar gyfer dad-ddwysáu sefyllfaoedd cyn iddynt ddechrau.
• Canmolwch yr ymddygiad rydych chi am weld mwy ohono: mae llawer o blant/pobl ifanc yn teimlo bod unrhyw sylw yn well na dim sylw. Y ffordd orau o annog eich plentyn i ymddwyn yn y ffordd yr hoffem, yw drwy ganmol yr ymddygiad cadarnhaol ac anwybyddu’r ymddygiad heriol. Gall hyn fod yn anodd iawn, yn enwedig o ran ymddygiadau rydych chi’n teimlo na allwch chi eu hanwybyddu. Os yw’r plentyn/person ifanc yn rhoi eu hunain neu eraill mewn perygl, yna cefnogwch nhw’n bwyllog oddi wrth y sefyllfa honno gan roi cyn lleied o sylw â phosibl. Efallai y bydd yn cymryd peth amser ond gall patrymau dro ar ôl tro o ganmol y pethau cadarnhaol ac anwybyddu’r negatifau fod yn llwyddiannus iawn i atgyfnerthu’r ymddygiadau yr ydym am weld mwy ohonynt.
• Parth tawel: bydd annog eich plentyn/person ifanc i ddefnyddio lle tawel a’r gweithgareddau sy’n eu hymlacio pan fyddant eisoes felly, yn eu helpu i deimlo eu bod yn gallu defnyddio’r strategaethau hyn pan fyddant yn teimlo emosiynau mawr. Ni ddylid drysu hyn â chosb (stepen bod yn ddrwg) ac mae i’w ddefnyddio mewn ffordd gadarnhaol. Gall parthau tawel fod yn sedd ffa, pabell, rhan benodol o ystafell gyda rhai blancedi, llyfrau, swigod neu ba bynnag dechnegau y gall eich plentyn eu defnyddio i ymdawelu. Mae helpu’ch plentyn i ddefnyddio’r technegau hyn yn ystod cyfnodau tawel yn fuddiol ar gyfer gweithredu’r strategaeth hon ar gyfer yr amseroedd anoddach.
• Symleiddio iaith a byddwch yn ymwybodol o’ch tôn llais: pan fydd rhywun yn teimlo’n llethol, mae eu hymennydd yn cael trafferth prosesu eu meddyliau a’u hemosiynau (yn fwy felly nag arfer!). Mae’n bwysig ceisio defnyddio iaith syml a thôn ysgafn i’w helpu i ddeall yr hyn rydych chi’n ei olygu. Rhowch negeseuon byr a syml yn lle gofyn llawer o gwestiynau sy’n gofyn i’r person egluro sut mae’n teimlo a pham. Mae defnyddio iaith ac egluro eich hun yn llawer anoddach pan fyddwch chi’n teimlo emosiwn mawr. Mae cydnabod teimladau’r plentyn/person ifanc yn bwysig a gall ei helpu i deimlo’n dawelach e.e. yn hytrach na dweud “Beth sydd o’i le? Pam wnest ti hynny? Pam wyt ti’n gweiddi?” efallai y bydd yn fwy defnyddiol dweud, “Rwy’n gwrando, gallaf weld dy fod yn teimlo…”